چهل نكته برای حافظان قرآن كریم (3)

20. نوشتن از روي آيات:
 

اگر براي حفظ كردن قبلاً حداقل 3 بار، از روي آيات نوشته آنهم درشت و با اعراب و هر حرف را اعراب گذاري كرده و بعد حرف ديگر را بنويسيد، خيلي جالب است، چون با اين كار از سه حس استفاده كرده و در نتيجه به يادگيري شما كمك زيادي خواهد كرد.

21. شنيدن و تكرار ترتيل:
 

قبل از حفظ سعي كنيد سه بار آيات را بصورت ترتيل بشنويد و در حين شنيدن به كلمات هم كاملاً نگاه كرده و دقت نمائيد.

22. انتخاب برتر:
 

اگر براي خواندن، شنيدن از صوت و قلم كساني بهره جوئيد كه از نورانيت بيشتري بهره‎ورند[1] ثبات و توفيق شما مؤثر خواهد بود. زيرا اگر چه سعادت حفظ قرآن، خيلي مهم است ولي مهمتر از آن توفيق به انجام فرامين آن است.
براي آغاز روخواني آيات قرآن مي‎توانيد با قرائت بخوانيد، ولي در مرحله حفظ سعي كنيد، فقط بصورت ترتيل بخوانيد.

23. رابطه بين آيات:
 

بهتر است آياتي كه مي‎خواهيد حفظ كنيد، از نظر معنوي تقسيم كنيد و آيات پيوسته بهم را در يك مرحله حفظ نمائيد، اگر چه 10 يا 15 آيه باشد ولي اگر آيات مرتبط با هم زياد نبودند مي‎توانيد در جلسه بعدي حفظ كنيد، ولي سعي كنيد پيوند معنوي بين آيات قبل و بعد را برقرار نمائيد.

24. مقدار معين:
 

براي حفظ از نظر مقدار، حدي را در نظر بگيريد ولي اگر بخاطر ارتباط معنوي كم يا زياد شد مهم نيست.

25. انتخاب ابتدائي حفظ:
 

ابتدا خوب است از سوره‎هاي كوچك قرآن شروع كنيد.

26. پرهيز از عجله و شتاب:
 

در حفظ و تكرار كردن در آغاز كار خيلي عجله نكنيد، ولي سعي نمائيد با روش ترتيل يكي از قاريان برجسته خود را هماهنگ كنيد و با او هم پيش برويد.

27. تند خواني:
 

بعد از اينكه آيات را كاملاً حفظ كرديد، مي‎توانيد يك جزء را بصورت سريع و با ترتيل بخوانيد.[2]

28. انگيزه متعالي:
 

در انجام كارهاي نيك بايد به آثار الهي و معنوي آن توجه كرد، ‌نه به آثار دنيوي و مادي آن، در حفظ قرآن با توجه به ذكر رواياتي كه در بخش نخست متذكر شديم، بايد فقط در انتظار آثار معنوي در دنيا و آخرت آن باشيم و اين عالي‎ترين انگيزه، براي اين امر جالب خواهد بود كه قابل مقايسه و برابري با هيچ پاداش و آثاري نخواهد بود.

29. شناخت عوامل مثبت و منفي:
 

تصميم و پشتكار در هر كاري اساس موفقيت است، در تصميم بايد دقت كافي را بكار گرفت و چنانچه در مرحله‎اي موفق به انجام عزم خود نشديد، نبايد كار را رها كنيد، بلكه دوباره مصمم به انجام شويد. زيرا گاه عوامل مثبت يا منفي پيش مي‎آيد كه انسان را از كار باز مي‎دارد، در اين صورت خوب است كه عوامل را ارزيابي نمائيد، اگر عامل مثبت است كه مانع اين فكر شده پس از برطرف شدن به كار ادامه دهيد و اگر عامل منفي است با آن زمينه مبارزه كنيد. تا بتوانيد به كار ارزنده خود، مخصوصاً حفظ قرآن، اقدام نمائيد.
در اينجا اين نكته قابل تذكر است گاه انسان كارهايي انجام مي‎دهد كه توفيقات از او سلب مي‎شود در بخش آفات توفيق يادآور خواهيم شد.

30. توكل به خدا:
 

از آنجا كه حفظ قرآن بركات فراواني در پي دارد و بركات نيز در پرتو توكل به خدا ترميم و تداوم مي‎يابد، بايد انسان هميشه با توكل بخدا شروع و پايان نمايد. هيچ گاه به فكرش عبور نكند اين من هستم كه قرآن را حفظ كردم و روزي يك ساعت اين كار را انجام مي‎دهم، بلكه بايد مكرراً تكرار كند، اين لطف خداست كه به اين كار توفيق يافته‎ام و پيوسته از خداوند بخواهد كه توفيق دهد تا بر ادامه كار مصمم باشد و تا طي مراحل نهائي و درك مفاهيم عاليه قرآن به تلاش خود ادامه مي‎دهد.

31. پرهيز از مقايسه:
 

انسان نبايد در كارهاي حفظ قرآن خود را با ديگران مقايسه كند، زيرا هر كسي يك نوع استعداد دارد و ممكن است در يك امري قوي‎تر و در اموري ضعيف‎تر باشد و فرد ديگر برعكس او، در اين صورت اگر كسي توان حفظ او زياد است و انسان ديگر كم‎تر، بايد تلاش بيشتري كند تا خود را به او برساند و يا اينكه با فرد ديگري كار را دنبال نمايد، زيرا:
برخي هستند زود حفظ مي‎كنند و دير فراموش مي‎كنند.
عده‎اي هستند زود حفظ مي‎كنند و زود هم فراموش مي‎كنند.
جمعي هستند دير حفظ مي‎كنند و زود هم فراموش مي‎كنند.
گروهي هستند دير حفظ مي‎كنند و دير هم فراموش مي‎كنند.
ولي در هر حال مقايسه خود با ديگران كار اشتباهي است و بار كشيدن از حافظه بيش از ظرفيت بي‎ميلي و وازدگي پيش خواهد آورد، بهتر است انسان، ابتدا ظرفيت حافظه خود را ارزيابي نمايد و بعد در حد توان اگرچه از كم شروع به حفظ كردن نمايد، بعد به مرور مقدار آيات جديد را افزايش دهد.

32. پرهيز از تفرقه حافظه:
 

درك و گزينش انسان محدود است و نمي‎تواند در همه چيز چهره بارز و چشم‎گيري داشته باشد، بكارگيري حافظه در چند موضوع آن هم بصورت كار اصلي، بي‎ثمر يا كم نتيجه خواهد بود، آري در كنار حفظ قرآن مي‎توان علوم و دروس ديگر را هم آموخت، ولي نبايد انسان خود را طوري عادت دهد كه كارها را مجموعي انجام دهد، يعني در وقت مطالعه درس... به قرآن انديشه كند و در وقت خواندن قرآن به حل تمرينات فلان درس بپردازد و يا براي كار روز آينده برنامه ريزي نمايد و يا اينكه درصدد چاره جويي و پاسخ گوئي به مشكل روز گذشته برآيد.
آري تفرقه حافظه و انجام كارهاي زياد، آن هم بگونه‎اي كه تفاوت اصولي با هم دارد موجب مي‎شود انسان در كارها كمتر به پيروزي برسد.
با توجه به بركات عاليه قرآن، خوب است انسان مدتي كه به كار با قرآن اشتغال دارد از كارهاي غير مهم و اصلي ديگر جدّاً پرهيز كند.

33. پرهيز از يادگيري ناگويا:
 

حفظ كردن، دقّت كافي روي حروف، حركات و كلمات مي‎باشد، اگر اين دقت موردنظر قرار نگيرد، قطعاً زود هم از ذهن خارج شده و يا اينكه انسان ناقص و غلط حفظ خواهد كرد.
گاهي پيش مي‎آيد انسان كلمه‎اي را چندين بار تكرار مي‎كند و حتي حفظ مي‎كند ولي زود فراموش مي‎نمايد، اين بخاطر يادگيري ظاهري كلمات است و عميقاً حروف و علامات در ذهن جايگزين نشده است، بلكه شبهي از آن در ذهن جاي گرفته است، لذا گاه مي‎گوييد مي‎دانم يك ن، د، ر، دارد، اعراب آنرا فراموش كرده، تمام آيه را حفظ هستيد، ولي اين يادگيري ناگويا شما را از موفقيت‎هاي بيشتر باز مي‎دارد لازم است شما با دقت حروف و اعراب آنرا در ذهن ترسيم كنيد، بعد به كلمه بعدي بپردازيد، تا شكل صحيح و كاملي از عبارات در ذهن شما جايگزين گردد.

34. پيوند آغاز و پايان آيه:
 

پيوند بين پايان و آغاز هر آيه يكي از نكاتي است كه داراي اهميت زيادي مي‎باشد، گاه ممكن است آيات را به تنهايي حفظ باشيد، ولي پس از پايان آيه‎اي نتوانيد آيه بعدي را تكرار كنيد، در اين صورت لازم است ايجاد رابطه نماييد. مخصوصاً آياتي كه داراي الفاظ مشترك هستند كه دقت بيشتري را مي‎طلبد و بهتر است اين گونه آيات را بصورت مجموعي در نظر گرفته تا بتوانيد موفقيت بيشتري را بدست آوريد.

35. حفظ آيات مشابه از نظر لفظي:
 

هر چه انسان آيات بيشتري را حفظ كند، به آيات مشترك زيادتري برخورد خواهد كرد، براي همين است كه دقت فراوان‎تري را مي‎طلبد، در اين موارد بايد رمزي را بين آيات و زمان و مكان و حالت حفظ قرآن ايجاد كنيد، كه آيات ديگر، مشابه آن خصوصيت را نداشته باشد. اصطلاحاً از اين امر در روانشناسي به تداعي[3] تعبير مي‎كنند، تداعي يعني اينكه بين مطالب رابطه بوجود آوريم، لازم نيست اين تداعي منطقي و عقلائي باشد، بلكه آنچه كه بتواند ايجاد اين پيوند را بنمايد تداعي مي‎باشد، بعنوان نمونه:
در آخر آيات 176 ـ 177 ـ 178 سوره ال عمران سه جمله شبيه به هم وجود دارد، كه فقط به ترتيب زير اختلاف دارند:
آيه 176 و لهم عذاب عظيم.
آيه 177 و لهم عذاب اليم.
آيه 178 و لهم عذاب مهين.
حفظ كردن اين جملات مقداري دقت و توجه را مي‎طلبد، اگر بخواهيم مي‎توانيم از سه حرف اوّل كلمه مخالف لفظ «عام» را تركيب كنيم، به معناي آن كاري نداريم، ‌فقط هنگام تكرار در ذهن مي‎آوريم كه اول با حرف عين و دوّمي با حرف الف و سوّمي با حرف ميم شروع مي‎شود.

36. روش درست مرور آيات:
 

الف: بايد آيات را از حفظ بخوانيد و هنگامي كه به مشكلي برخورد كرديد، پس از اندكي فكر كردن، به قرآن مراجعه نمائيد.
ب: هنگام مراجعه و پس از رفع اشكال لفظي، تأمّل كنيد، تا كاملاً مورد اشكال در ذهن شما بماند و حداقل 3 بار تكرار نمائيد.
ج: اگر هنگام مرور، فردي هم گوش دهد، يا اينكه ضبط كنيد و بعد خود گوش كنيد، تا رفع اشكال شود، بهتر است. زيرا گاه ممكن است انسان فكر كند درست مي‎خواند، ولي در اصل غلط خوانده است.
د: مرور و حفظ بايد از يك شيوه: ترتيل، يا صوت و... استفاده شود.
هـ: اگر بخشي از آيات را كاملاً حفظ هستيد، لازم نيست سريع از‌ آن بگذريد، بلكه سعي نمائيد، با يك ريتم و آهنگ تكرار نمائيد.
و: قبل از مراجعه به قرآن، اندكي تأمّل كنيد، نه اينكه بلافاصله در هنگام اشكال، به قرآن مراجعه نمائيد.
ز: براي مرور، مي‎توانيد از نوارهاي ترتيل هم استفاده نمائيد.
ح: براي مرور سعي نمائيد كلمات كاملاً در ذهن ترسيم شود، نه فقط حفظ ظاهري باشد.
ط: در هنگام مرور نبايد اضطراب، عجله، ترس و نگراني بخود راه داد. حتي هنگام تحويل يا امتحان دادن نيز بايد آرامش حفظ شود.

37. سن مناسب براي حفظ قرآن:
 

براي حفظ قرآن هيچ زماني دير نيست، بلكه در هر صورت و هر زمان مقدور انسان بايد در صدد كسب اين گونه توفيقات الهي برآيد. پويا كردن حافظه و سپاسگزاري از نعمت‎هاي الهي، در پرتو بهره‎گيري از آن اعضاء در راستاي علاقه فراوان معصومين ـ عليهم السّلام ـ و خداي متعال است و آن اينكه انسان حافظه خود را منور به كلمات الهي گرداند، قطعاً اين كار موجب خرسندي سلولهاي مغزي هم خواهد شد.
گرچه كلمات قرآني از حروف الفبائي تشكيل شده كه ديگر واژه‎ها از آنان ساخته مي‎شود، ولي اعتقاد ما مسلمانان اين است كه براساس صريح آيات قرآن، اگر تمام مردم، بلكه جن و انس، جمع گردند، نمي‎توانند، مانند قرآن سوره يا آيه‎اي بياورند. اين خود يك ادعائي است كه 14 قرن پيش، از سوي خداي متعال مطرح شده و هنوز كسي ادعا نكرده، مانند قرآن توانسته سوره يا آيه‎اي آورده باشد.
در عين حال اين كلمات اعجازآور از همان حروفي تشكيل شده كه برخي با آن حروف كلماتي مي‎سازند كه نه تنها اعجاز نيست بلكه لهو و لعب مي‎باشد.
كوتاه سخن اينكه آغاز به حفظ قرآن در هيچ زمان دير نيست و هيچ كلمه‎اي والاتر از قرآن نيست، ولي در عين حال كه داراي اعجاز است، از يك رواني و سادگي برخوردار مي‎باشد كه براي همه مردم قابل درك است. به بركت انقلاب در جمهوري اسلامي ايران بارها شاهد حفظ قرآن توسط كودكان زير 7 سال بوده‎ايم و بسيارند، نوجوانان، جوانان و حتي بزرگسالاني كه در كمتر از يكسال موفق به حفظ قران شده‎اند.

38. حفظ آيات مشابه:
 

1. توجه كردن به سير لفظي (ريتم و آهنگ) آيات.
2. دقّت در ترجمه آيات.
3. اگر چند آيه راجع به يك داستان در قرآن مطرح است، اين مورد كه در جاي ديگر مشابه هست، به ذهن سپرده كه مثلاً اين جمله در آن سوره، فلان كلمه را دارد، ولي تفاوت آن هم اين است.
4. تكرار بيشتر، همراه با دقت بيشتر،‌ در روابط آيات.
5. اگر آيات مشابه در يك سوره است براي اينكه جلو و دنبال خوانده نشود، حرف اوّل هر كدام را به هم متّصل كرده و يك كلمه‎اي از آن توليد كنيد و آن كلمه را بخاطر بسپاريد و طبق حروف، آن موارد مشابه را قرائت كنيد.
6. اگر موارد مشابه در سوره مختلف است ترتيب سوره‎ها را در نظر گرفته و جاهاي تفاوت دو يا چند آيه را به خاطر بسپاريد.
7. آيات را حتماً با شماره حفظ كنيد تا كمتر دچار اشكال گرديد.

39. آنچه حافظه را تقويت مي‎كند:
 

الف: عوامل بهداشتي
 

1. بوي خوش بكار بردن.
2. مسواك زدن.
3. استنشاق كردن.
4. حجامت كردن.
5. استراحت بين روز.
6. فضاي مطالعه داراي هوائي باشد كه از اكسيژن زيادي برخوردار باشد.

ب: عوامل مادي
 

1. مويز.
2. كندر.
3. سيب.
4. انار.
5. عسل.
6. پسته.
7. بادام.
8. خوردن حبوبات مخصوصاً عدس و ماش.
9. سركه.

ج: عوامل معنوي
 

1. سحر خيزي.
2. پرهيزكاري.
3. اجتناب از محرمات و مكروهات و مشتبهات (خوردن، ديدن، شنيدن و...)
4. توسّل به حضرات معصومين ـ عليهم السّلام ـ .
5. تلاش.
6. احترام گذاردن به قرآن.
7. با وضو بودن.
8. نظم.
9. تمركز.
10. تكرار، مرور در نوشتن، خواندن، شنيدن و...
11. تداعي.
12. شكر گذاري در آغاز و پايان كارهاي قرآني.

40. آفات حافظه:
گاه ديده شده، افرادي حافظ قرآن بوده، ولي از ياد برده‎اند. ممكن است عوامل مختلفي داشته باشد كه در اينجا به برخي از آن امور مي‎پردازيم:[4]
گناه كردن.
دروغ گفتن.
چشم چراني.[5]
موسيقي گوش دادن.
خنده زياد (مخصوصاً قهقهه).
كج ارضائي. ناخن جويدن.
خودارضايي
خوردن پس مانده موش.
غرور.
عصبانيت.
لجاجت.
مرور نكردن.
فعاليت‎هاي زياد بدني، فكري.
ضربات روحي.
برخي تصادفات.
يادگيري ناقص و ضعيف.
عدم آرامش روحي و فكري.
انتظار تشويق از ديگران.
رعايت نكردن امور معنوي.

پی نوشتها:
 

[1] . منظور كساني هستند كه از بركات ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ برخوردارند و مورد عنايت آنها هستند. (تشيّع)
[2] . براي آگاهي به اصول تندخواني به سلسله بحثهاي نگارنده با همين عنوان مي‎توانيد مراجعه كنيد.
[3] . اقسام و روش تداعي در اثر ديگر نگارنده «حفظ و تقويت حافظه و شيوه‎هاي موفقيت در تحصيل با شرح بيشتري مطرح شده است.
[4] . توضيح بيشتر را در كتاب شيوه‎هاي موفقيت در تحصيل اثر ديگر نگارنده مطالعه نمائيد.
[5] . براي توضيح بيشتر به كتاب چشم و نگاه اثر ديگر نگارنده مراجعه نمائيد.
 

منبع:اندیشه قم
/خ